Việt Nam đang đứng trên làn sóng bán dẫn, khi số liệu thống kê gần đây của Bộ Thông tin và Truyền thông nước này cho thấy Việt Nam đang vươn lên trở thành nhà xuất khẩu chip lớn thứ ba sang Mỹ, chỉ sau Malaysia và Đài Loan. Đáng chú ý, doanh thu tăng 75% so với cùng kỳ năm ngoái, đạt 562 triệu USD vào tháng 2/2023.

Để đặt điều này trong viễn cảnh, xuất khẩu tất cả các sản phẩm điện tử từ Việt Nam (bao gồm cả chất bán dẫn) vào Mỹ trong tháng 2 năm 2013 chỉ là 110 triệu USD. Sự gia tăng xuất khẩu chất bán dẫn là minh chứng cho định vị chiến lược của Hà Nội trong bối cảnh chiến tranh thương mại Mỹ – Trung. Các công ty bị mắc kẹt trong vòng xoáy chuỗi cung ứng chất bán dẫn đã tìm nơi ẩn náu tại Việt Nam trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị, trong khi các công ty Mỹ, cũng mong muốn đa dạng hóa nguồn chip, đã tìm được một đối tác đáng tin cậy tại Hà Nội.

Tuy nhiên, để biến những thành tựu này thành tăng trưởng dài hạn, Việt Nam phải điều chỉnh lại khung chính sách, tăng cường đào tạo nghề cho các lĩnh vực công nghệ cao và tăng cường hỗ trợ cho các doanh nghiệp trong nước.

XUẤT KHẨU CHIP CỦA VIỆT NAM

Hiện nay, hầu hết xuất khẩu chip của Việt Nam đến từ các công ty có vốn đầu tư nước ngoài. Mặc dù không có sự cố nào đối với chất bán dẫn, dữ liệu từ chính phủ cho thấy 98% xuất khẩu sản phẩm điện tử đến từ đầu tư trực tiếp nước ngoài.

Tầm nhìn chiến lược của Việt Nam về chất bán dẫn đã được thể hiện rõ ràng ngay từ năm 2012, khi chính phủ coi các sản phẩm này là “hàng hóa và dịch vụ quan trọng của quốc gia”.

Khi gặp Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành Hiệp hội Công nghiệp Bán dẫn Mỹ John Neuffer trong chuyến công du của phái đoàn doanh nghiệp Mỹ tới Việt Nam đầu năm nay, Phó Thủ tướng Lê Minh Khai đã nhấn mạnh lại điểm này, cho rằng chất bán dẫn là “ưu tiên hàng đầu” của Việt Nam và yêu cầu Mỹ đầu tư nhiều hơn vào lĩnh vực này.

Khi ngành công nghiệp trị giá 600 tỷ USD trở thành trụ cột của nền kinh tế toàn cầu, làm nền tảng cho mọi sản phẩm điện tử từ điện thoại thông minh đến máy tính, trọng tâm chiến lược của Việt Nam rất sắc sảo. Bằng cách xoay trục sang chất bán dẫn, Việt Nam có thể nâng cao vị thế của mình trong chuỗi giá trị toàn cầu, chuyển đổi từ mô hình lao động giá rẻ và hiện đại hóa nền kinh tế phù hợp với tầm nhìn 2045.

Điều này nhằm mục đích chuyển đổi đất nước thành một quốc gia phát triển với tổng sản phẩm quốc nội bình quân đầu người vượt quá 18.000 USD – đánh dấu kỷ niệm 100 năm độc lập của Việt Nam với những bước tiến kinh tế đáng kể.

VIỆT NAM CHỦ YẾU TẬP TRUNG VÀO VIỆC THU HÚT CÁC ÔNG LỚN TRONG CÁC DOANH NGHIỆP BÁN DẪN ĐẦU TƯ VÀO VIỆT NAM

Intel là tập đoàn lớn đầu tiên vận hành các bộ phận của quy trình sản xuất chip tại Việt Nam, với cơ sở có trụ sở tại Thành phố Hồ Chí Minh cung cấp ba tỷ sản phẩm bán dẫn trên toàn thế giới tính đến năm 2021.

Sau đó, các công ty lớn khác trên toàn cầu, bao gồm Samsung, Qualcomm, Texas Instruments, SK Hynix, Hayward Quartz Technology, Synopsys và NXP Semiconductors, đã vào nước này.

Vào cuối những năm 2010, các công ty trong nước, bao gồm Viettel và FPT, bắt đầu tham gia vào ngành công nghiệp bán dẫn đang phát triển của Việt Nam, ước tính trị giá 6,16 tỷ USD vào năm 2024.

PHỤ THUỘC QUÁ NHIỀU VÀO ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI

Tuy nhiên, ngành công nghiệp bán dẫn của Việt Nam phụ thuộc nhiều vào đầu tư trực tiếp nước ngoài. Vai trò của đất nước trong chuỗi cung ứng chủ yếu giới hạn trong việc lắp ráp, thử nghiệm và đóng gói. Việt Nam vẫn chưa sản xuất bất kỳ chất bán dẫn nào trong nước. Ngay cả những con chip “Make in Vietnam” đầu tiên của FPT Semiconductor cũng phải được sản xuất tại Hàn Quốc.

Tham vọng của chính phủ Việt Nam là thúc đẩy sự tự lực và nuôi dưỡng các nhà vô địch trong nước trong lĩnh vực này, với kế hoạch sản xuất chip trong nước trong tương lai. Tháng 8/2022, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã chỉ đạo Viettel thuộc sở hữu quân đội triển khai “nghiêm túc, hiệu quả” các kế hoạch R&D, thiết kế và sản xuất chip trong nước.

Tuy nhiên, với tính chất thâm dụng vốn của sản xuất chất bán dẫn, có thể tốn hàng tỷ đô la cho một nhà máy, cách tiếp cận thực tế sẽ là khuyến khích các nhà sản xuất chất bán dẫn quốc tế thiết lập cơ sở tại Việt Nam đồng thời từng bước nâng cao vai trò của các nhà cung cấp địa phương.

CÁC LĨNH VỰC CHÍNH ĐỂ CẢI THIỆN

Một số lĩnh vực chính cần cải thiện của chính phủ. Mặc dù có một đội ngũ tài năng công nghệ mạnh mẽ, đặc biệt là trong lĩnh vực phát triển phần mềm và dịch vụ CNTT, hệ thống giáo dục và đào tạo của Việt Nam trong các lĩnh vực liên quan đến công nghệ vẫn tụt hậu trong việc tạo ra nguồn nhân lực cần thiết.

Ví dụ, trung tâm đào tạo kỹ sư bán dẫn lớn nhất của Việt Nam, Đại học Quốc gia Hà Nội, chỉ đào tạo khoảng 500 sinh viên tốt nghiệp chuyên ngành mỗi năm. Điều này còn lâu mới đáp ứng được nhu cầu của ngành công nghiệp đang phát triển. Theo đề xuất của Nguyễn Anh Thi, giám đốc Khu công nghệ cao Sài Gòn, khu đầu tư công nghệ cao lớn nhất Việt Nam, lực lượng lao động có kỹ năng cần thiết thực sự có thể lên tới hàng chục ngàn người mỗi năm.

Hơn nữa, trong khi số lượng các công ty công nghệ trong nước tại Việt Nam đang gia tăng, hầu hết là các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Ngoài Viettel và FPT, rất ít người được trang bị để leo lên nấc thang của ngành công nghiệp bán dẫn. Tính đến năm 2021, 99% linh kiện phần cứng trong ngành CNTT đã được nhập khẩu. Xây dựng một cơ sở cung ứng trong nước đáng tin cậy với năng lực hạn chế như vậy là một thách thức.

Ngoài ra, việc không có một chiến lược quốc gia toàn diện cho ngành kinh doanh chất bán dẫn có thể là một trở ngại. Không giống như Trung Quốc, luật chuyển giao công nghệ năm 2006 của Việt Nam không bắt buộc các nhà đầu tư nước ngoài phải chuyển giao công nghệ cho các đối tác địa phương. Chính sách này khuyến khích các công ty công nghệ cao toàn cầu đầu tư vào nước này mà không sợ mất bằng sáng chế.

Tuy nhiên, nếu không có các ưu đãi cho chuyển giao công nghệ hoặc hỗ trợ chính sách rõ ràng, các công ty trong nước sẽ khó tham gia vào chuỗi cung ứng chất bán dẫn với các công ty toàn cầu.

VẪN CÓ THỂ CÓ MỘT TƯƠNG LAI ĐẦY HỨA HẸN

Cuối năm 2022 chứng kiến Samsung khánh thành trung tâm R&D trị giá 220 triệu USD tại Hà Nội và công bố kế hoạch sản xuất hàng loạt chip tại Việt Nam từ giữa năm 2023. Đầu năm 2023 mang đến tin tức về kế hoạch tăng đầu tư đáng kể của Intel tại Việt Nam, ước tính hơn 1 tỷ USD, cho thấy bánh xe tiến bộ đã chuyển động. Amkor Technology, công ty hàng đầu thế giới về dịch vụ đóng gói và thử nghiệm chất bán dẫn thuê ngoài, cũng sẽ mở nhà máy tại Việt Nam vào cuối năm nay.

Khi Mỹ và Trung Quốc tiếp tục tham gia vào cạnh tranh địa chính trị và với nền kinh tế toàn cầu phụ thuộc nhiều hơn vào chất bán dẫn hơn bao giờ hết, định vị chiến lược của Việt Nam và tiếp tục tập trung vào lĩnh vực này có thể gặt hái những lợi ích đáng kể. Tuy nhiên, việc chuyển đổi từ một người hưởng lợi từ hoàn cảnh sang một người chơi tự duy trì trong thị trường bán dẫn toàn cầu đòi hỏi những thay đổi chính sách lớn.

Bằng cách tăng cường hệ thống giáo dục và đào tạo, nuôi dưỡng đổi mới sáng tạo trong nước và đưa ra một chiến lược quốc gia rõ ràng, Việt Nam có thể biến “cơn sốt chip” phù du thành một cuộc đua marathon được dàn dựng tốt, đảm bảo vị trí đi đầu trong cuộc cách mạng bán dẫn.

Theo CNA