Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu nhiều biến động, việc Hoa Kỳ chính thức áp mức thuế đối ứng 20% với hàng hóa Việt Nam đã và đang tạo ra những chấn động không nhỏ đối với hoạt động xuất khẩu. Đây không chỉ là một cú sốc ngắn hạn mà còn là phép thử dài hạn đối với sức bền và khả năng thích ứng của doanh nghiệp Việt Nam.

Tuy nhiên, như nhiều chuyên gia kinh tế nhận định, bức tranh này không chỉ phủ một màu xám u ám. Thách thức hiện tại cũng đồng thời là cơ hội để doanh nghiệp tái cấu trúc, đẩy mạnh phát triển bền vững, nâng cao tỷ lệ nội địa hóa và tận dụng xu thế dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu.

Thách thức không thể xem nhẹ

Tại chương trình Cà phê Doanh nhân HUBA với chủ đề “Thuế đối ứng 20% – Tác động cụ thể, giải pháp ứng phó của doanh nghiệp” diễn ra ngày 16/8 tại TP.HCM, nhiều ý kiến thẳng thắn chỉ ra rằng Việt Nam đang đứng trước một giai đoạn đầy thử thách.

TS. Cấn Văn Lực, Thành viên Hội đồng tư vấn chính sách tài chính – tiền tệ quốc gia, cho biết: mức thuế đối ứng chung mà Hoa Kỳ áp dụng hiện nay là 20%. Nhưng tùy vào từng ngành hàng, tổng thuế mà doanh nghiệp phải gánh sẽ cao hơn nhiều. Ví dụ, ngành dệt may khi xuất khẩu vào Mỹ phải chịu tới 37,9% (20% thuế đối ứng + 17,9% thuế khác), còn giày dép khoảng 33%.

Nếu so sánh với mặt bằng chung, mức thuế này đặt Việt Nam ở nhóm trung bình, thậm chí có lợi thế hơn so với Trung Quốc hay Ấn Độ. Thế nhưng, thách thức là không nhỏ. Ước tính, mỗi năm doanh nghiệp Việt sẽ phải chi thêm khoảng 25 – 30 tỷ USD để nộp thuế vào Mỹ. Đây là khoản chi phí khổng lồ, gây áp lực lớn lên lợi nhuận, khả năng duy trì đơn hàng cũng như năng lực cạnh tranh quốc tế.

Ông Nguyễn Ngọc Hòa, Chủ tịch HUBA, nhấn mạnh: “Việt Nam là quốc gia có độ mở thương mại cao, kim ngạch xuất nhập khẩu tương đương quy mô GDP. Với nhiều mặt hàng chủ lực như dệt may, da giày, gỗ, nông sản… Mỹ luôn là thị trường chiếm tỷ trọng lớn. Do đó, việc Mỹ áp thuế đối ứng sẽ tác động trực tiếp đến đơn hàng, sản xuất, việc làm và thu nhập của hàng triệu lao động”.

Ông Hòa nhấn mạnh việc vừa phòng thủ trước thách thức, vừa chủ động tìm cơ hội mới, coi liên kết và khai thác thị trường ngách là chìa khóa để vượt qua giai đoạn khó khăn.

Xuất khẩu bắt đầu “ngấm đòn”

Thực tế cho thấy, chỉ sau hơn một tuần kể từ khi thuế đối ứng có hiệu lực, nhiều doanh nghiệp đã cảm nhận rõ tác động.

Ông Phạm Xuân Hồng, Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Thời trang TP.HCM, cho biết ngành này đặt mục tiêu xuất khẩu năm 2025 từ 46 – 48 tỷ USD. Sáu tháng đầu năm, kết quả khá tích cực với khoảng 26 tỷ USD. Tuy nhiên, bước sang quý III, đơn hàng bắt đầu chững lại. “Tác động của mức thuế 20% là rất rõ ràng, đối tác Mỹ đang dè dặt hơn trong việc ký đơn hàng mới. Các doanh nghiệp buộc phải chia sẻ chi phí thuế quan với khách hàng để giữ hợp tác lâu dài”, ông nói.

Tương tự, ngành cơ khí – điện cũng gặp khó. Ông Đỗ Phước Tống, Chủ tịch Hội Doanh nghiệp Cơ khí – Điện TP.HCM, cho biết nhiều đơn hàng đặc thù trước đây do doanh nghiệp Việt đảm nhận nay đã bị chuyển ngược lại cho phía Mỹ sản xuất, bởi chi phí cộng thêm thuế quá cao.

Trong lĩnh vực nông sản, ông Phan Minh Thông, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Phúc Sinh – một trong những doanh nghiệp xuất khẩu cà phê, tiêu lớn nhất sang Mỹ – thẳng thắn: “Trước đây, đối tác nhập khẩu 50-70 container mỗi ngày, nay họ phải cân nhắc kỹ lưỡng, thậm chí trì hoãn. Người mua lớn không dễ chấp nhận khoản thuế tăng thêm khổng lồ”.

Rõ ràng, tác động dây chuyền đang lan rộng. Khi đơn hàng giảm, dòng tiền bị bóp nghẹt, doanh nghiệp gặp khó khăn trong xoay vòng vốn, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến người lao động và chuỗi cung ứng.

Cơ hội tái cấu trúc: Nội địa hóa và đa dạng hóa thị trường

Trong thách thức vẫn tiềm ẩn cơ hội. TS. Cấn Văn Lực cho rằng đây chính là “lời nhắc nhở” mạnh mẽ để doanh nghiệp Việt nhìn lại mô hình sản xuất – xuất khẩu của mình.

Một trong những điểm yếu cố hữu là tỷ lệ nội địa hóa thấp. Ngành nông sản có thể tự chủ tới 90%, nhưng dệt may, da giày chỉ 40-45%, gỗ khoảng 30-31%, còn điện tử chỉ vỏn vẹn 10%. Điều này khiến Việt Nam dễ bị nghi ngờ “trung chuyển hàng hóa” – một trong những mục tiêu quan trọng mà Mỹ muốn kiểm soát.

Hiện Mỹ chưa công bố tiêu chí rõ ràng để xác định đâu là hàng trung chuyển, khiến doanh nghiệp khó nắm chắc rủi ro. Theo quy định của WTO, nếu sản phẩm sản xuất tại Việt Nam có 30–37% giá trị gia tăng nội địa thì đủ điều kiện gắn nhãn “Made in Vietnam” theo chuẩn quốc tế. 

Tuy nhiên, để giảm thiểu nguy cơ tranh chấp và bị áp thuế bổ sung, TS Lực khuyến nghị doanh nghiệp nên đặt mục tiêu tỷ lệ nội địa hóa trên 50%. Điều này giúp khẳng định rõ xuất xứ Việt Nam, đồng thời nâng sức cạnh tranh và giảm phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu. Đây là giải pháp lâu dài, không chỉ giúp tránh rủi ro về xuất xứ mà còn nâng năng lực cạnh tranh, giảm phụ thuộc vào nguyên liệu Trung Quốc, đồng thời tạo nền tảng để mở rộng xuất khẩu sang các thị trường khác.

Nếu nâng tỷ lệ nội địa hóa lên trên 50%, doanh nghiệp không chỉ củng cố lợi thế cạnh tranh, mà còn tạo thêm nhiều việc làm trong nước, góp phần phát triển bền vững. “Doanh nghiệp phải mạnh dạn đầu tư công nghệ, nhận chuyển giao kỹ thuật để nâng cao hàm lượng nội địa. Đây là con đường duy nhất để giảm phụ thuộc và tăng khả năng chống chịu trước các cú sốc thương mại”, ông Nguyễn Ngọc Hòa khẳng định.

Song song đó, chiến lược đa dạng hóa thị trường là yếu tố sống còn. Ông Phùng Quốc Mẫn, Chủ tịch Hội Mỹ nghệ & Chế biến gỗ TP.HCM, cho rằng thay vì quá lệ thuộc vào Mỹ, doanh nghiệp cần “làm mới” các thị trường cũ như EU, Nhật, Hàn Quốc bằng các sản phẩm mới, phân khúc mới. “Thị trường Hàn Quốc vốn quen với dăm gỗ, viên nén. Nhưng nếu doanh nghiệp khéo léo, hoàn toàn có thể mở rộng sang nội thất. EU cũng vậy, tiềm năng cho sản phẩm ngoài trời, ngoại thất vẫn còn lớn”, ông Mẫn nhận định.

Xu hướng mới: Đầu tư sản xuất ngay tại Mỹ

Một số doanh nghiệp gỗ, nội thất lớn tại TP.HCM đã bắt đầu tính đến việc mở cơ sở sản xuất ngay tại Mỹ. Đây là bước đi táo bạo nhưng hợp lý, vừa tận dụng thị trường rộng lớn, vừa tránh rào cản thương mại.

Trên thực tế, hàng gỗ Việt Nam vẫn được ưa chuộng tại Mỹ nhờ tay nghề tinh xảo. Số liệu cho thấy trong 7 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu đồ gỗ sang Mỹ vẫn đạt 5,6 tỷ USD, tăng 11,6% so với cùng kỳ. Điều này chứng minh rằng dù thuế quan gia tăng, nếu có chiến lược thích ứng, doanh nghiệp vẫn có thể giữ đà tăng trưởng.

Xuất khẩu và bài toán phát triển bền vững

Để duy trì lợi thế, doanh nghiệp không thể chỉ chạy theo số lượng đơn hàng ngắn hạn. Xu hướng toàn cầu hiện nay đặt nặng yếu tố ESG (Môi trường – Xã hội – Quản trị), cùng hai trụ cột quan trọng: xanh hóa và số hóa.

TS. Cấn Văn Lực nhấn mạnh: “Doanh nghiệp phải xây dựng chiến lược chuyển đổi số và chuyển đổi xanh nhất quán. Cần coi dữ liệu, AI, an ninh mạng và nhân sự số là nền tảng. Đồng thời, phải tuân thủ tiêu chuẩn môi trường, minh bạch xuất xứ để đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe từ các thị trường lớn”.

Điều này cũng đồng nghĩa, chính sách thuế mới của Mỹ có thể trở thành “cú hích” buộc doanh nghiệp Việt Nam phải tiến nhanh hơn trên con đường phát triển bền vững. Nếu biết tận dụng, đây không chỉ là giải pháp tình thế mà còn mở ra lợi thế lâu dài.

Giải pháp nào cho doanh nghiệp Việt?

Để thích ứng, giới chuyên gia và doanh nghiệp đã đưa ra nhiều khuyến nghị:

1. Gia tăng nội địa hóa: Đầu tư sản xuất nguyên phụ liệu trong nước, từng bước nâng tỷ lệ giá trị gia tăng nội địa.
2. Đa dạng hóa thị trường: Khai thác các FTA thế hệ mới (CPTPP, EVFTA, RCEP…), mở rộng sang các thị trường châu Âu, châu Á – Thái Bình Dương.
3. Tái cấu trúc quản trị: Ứng dụng công nghệ số để tiết giảm chi phí, tinh gọn bộ máy, nâng cao năng suất.
4. Chia sẻ rủi ro với đối tác: Đàm phán linh hoạt, chia sẻ chi phí thuế quan để duy trì hợp tác lâu dài.
5. Đổi mới sản phẩm: Phát triển thêm phân khúc mới, phù hợp thị hiếu từng thị trường.
6. Đầu tư ra nước ngoài: Xem xét đặt nhà máy tại thị trường trọng điểm nhằm tận dụng ưu thế và giảm rủi ro thương mại.

Thách thức hay cơ hội tùy thuộc vào cách ứng xử

Thuế đối ứng 20% từ Mỹ chắc chắn là một rào cản không nhỏ. Nhưng lịch sử phát triển thương mại của Việt Nam đã chứng minh, càng trong khó khăn, doanh nghiệp Việt Nam càng cho thấy bản lĩnh và sự kiên cường.

Nếu biết tận dụng thách thức này để tái cấu trúc, nâng cao nội lực và thúc đẩy xuất khẩu theo hướng bền vững, chúng ta hoàn toàn có thể biến “áp lực” thành “lợi thế”. Và quan trọng hơn cả, đây sẽ là cơ hội để nền kinh tế Việt Nam tiến gần hơn tới một mô hình phát triển bền vững, tự chủ và có khả năng cạnh tranh cao hơn trên trường quốc tế.